Εμπειρίκος, Ανδρέας

(Βραΐλα Ρουμανίας 1901 – Αθήνα 1975). Ποιητής. Ήταν γιος του εφοπλιστή Λεωνίδα Εμπειρίκου (βλ. λ. Εμπειρίκος. Όνομα οικογένειας εφοπλιστών από την Άνδρο). Φοίτησε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά διέκοψε τις σπουδές του για να παρακολουθήσει μαθήματα οικονομίας στην Ελβετία. Στο διάστημα από το 1921 έως το 1925 έζησε στη Βρετανία, όπου εργάστηκε στην εφοπλιστική επιχείρηση της οικογένειάς του και παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Το 1925 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου ενδιαφέρθηκε για την ψυχανάλυση και ήρθε σε επαφή με τον υπερρεαλισμό, χάρη στη γνωριμία του με τον ποιητή και ιδρυτή του κινήματος, Αντρέ Μπρετόν. Το 1931 επέστρεψε στην Ελλάδα και αφιερώθηκε στις ψυχαναλυτικές μελέτες και στην ποίηση. Ο Ε. θεωρείται ο κύριος εισηγητής και ένας από τους βασικότερους εκπροσώπους του κινήματος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Η ποίησή του μεταφύτευσε στην Ελλάδα την ατμόσφαιρα και την τεχνοτροπία των Ταγκί, Περέ και Ελιάρ, διαποτίζοντάς την ταυτόχρονα με άφθονα προσωπικά και ελληνικά στοιχεία. Το 1935, με την έκδοση της πρώτης του ποιητικής συλλογής με τον τίτλο Υψικάμινος, ο Ε. παραδίδει ένα αυθεντικό δείγμα υπερρεαλιστικής γραφής, που ανταποκρίνεται στις επιταγές του ελεύθερου συνειρμού και της αυτόματης γραφής. Η γλώσσα του κινείται μεταξύ της λόγιας και της δημοτικής, ενώ τα σημεία στίξης και ο λογικός ειρμός απουσιάζουν. Αργότερα, στα πεζογραφήματά του Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1960), ο Ε. προβαίνει σε μια ερμηνεία της ποίησής του, προσφέροντας ουσιαστικά στοιχεία στα οποία στηρίχτηκαν οι μελετητές του έργου του. Όπως ο ίδιος ανέφερε, αλλά και με βάση το σύνολο του έργου του, κύριο μέλημά του ήταν να διακηρύξει την ιδέα του για έναν κόσμο χωρίς όρια και συμβιβασμούς, απελευθερωμένο από κάθε καταπιεστική δύναμη. Παρότι ο Ε. ήταν πολυγραφότατος, τα περισσότερα έργα του εκδόθηκαν με αρκετή καθυστέρηση ή μετά τον θάνατό του. Μεταξύ αυτών τα κυριότερα τιτλοφορούνται: Ενδοχώρα (1945), Αργώ ή πλους αεροστάτου (1967), Ο δρόμος (1974), Οκτάνα (1980) κ.ά. Με τον θάνατό του άφησε σημαντικό ανέκδοτο έργο, με ιδιαίτερα αξιόλογο το μυθιστόρημά του Μέγας Ανατολικός (το 1990 εκδόθηκαν οι δύο πρώτοι τόμοι και η έκδοση του έργου ολοκληρώθηκε σταδιακά σε οκτώ τόμους έως το 1992), ένα εκτενές κείμενο που προκάλεσε αντιφατικές αντιδράσεις εξαιτίας της τολμηρότητας των ερωτικών σκηνών που περιγράφει, το οποίο ο Ε. έγραψε στο χρονικό διάστημα 1945-51. Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες. Το 2001, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, το υπουργείο Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και με επιτροπή που συστάθηκε ειδικά γι’ αυτό τον σκοπό, οργάνωσε σειρά εκδηλώσεων, με στόχο την επανεξέταση και την προβολή του έργου του Ε. στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).